Een kernwaarde van de huisartsenzorg is persoonsgerichte zorg. Dit vertaalt zich ook naar aandacht voor diversiteit. Het NHG ondersteunt huisartsen en praktijkmedewerkers hierbij. Persoonsgerichte zorg gaat over het bieden van zorg met aandacht voor verschillen in gezondheidsvaardigheden, sociaal-economische positie (SEP), gender, etniciteit en culturele achtergrond. In inclusieve teksten gebruiken we woorden en termen waardoor iedereen zich zoveel mogelijk gehoord en gerespecteerd voelt.
Levend document
Taal is veranderlijk. Nieuwe inzichten en ontwikkelingen worden meegenomen in deze schrijfwijzer, dit is dus een ‘levend document’. Je suggesties, vragen en reacties kun je e-mailen naar contactcentrum@nhg.org.
NHG-producten
Het NHG streeft naar actuele teksten gebaseerd op actuele wetenschap en inzichten. Het kan voorkomen dat er nog verouderde terminologie op onze website of in NHG-producten staat. We werken eraan om de adviezen uit deze schrijfwijzer te verwerken in onze NHG-producten.
Begrippen
Diversiteit gaat over de representatie van verschillende identiteiten en individuen binnen een bepaalde context (de organisatie, de spreekkamer, de maatschappij).
Inclusie gaat over gelijkwaardigheid en psychologische veiligheid van die verschillende identiteiten/individuen binnen de genoemde context.
Inclusieve gezondheidszorg is het bieden van zorg waarbij elke patiënt zich gezien en gehoord voelt en in samenwerking met de huisarts komt tot het beste beleid.
Sekse is het geheel van biologische, chromosomale en hormonale eigenschappen die iemand bij diens geboorte heeft meegekregen.
Gender verwijst niet naar biologische kenmerken, maar naar sociale, culturele en psychologische kenmerken die in een cultuur worden toegeschreven aan een bepaalde sekse.
Genderidentiteit gaat over hoe iemand zich voelt en zich identificeert. De genderidentiteit komt niet bij alle mensen overeen met hun geboortegeslacht.
Algemene richtlijnen voor inclusieve tekst
Gebruik omschrijvingen van leeftijd, sekse, gender, etniciteit, seksuele oriëntatie, religie of beperking alleen als deze relevant zijn voor gezondheid(suitkomsten). Overweeg of mogelijk ándere onderliggende factoren van (meer) invloed zijn (bijvoorbeeld stress of beperkte gezondheidsvaardigheden) op gezondheidsuitkomsten.
Probeer determinanten zo specifiek én neutraal mogelijk te beschrijven.
Gaat het over dermatologie? Dan hoef je niet specifieker te zijn dan de termen: lichte huid, donkere huid. En probeer termen als ‘bleek’ en ‘wit wegtrekken’ te vermijden. Zie ook de terminologielijst.
Taal verandert; het kan zijn dat je tekst is gebaseerd op (ver)oud(erd)e terminologie. Kijk daarom of er up-to-date literatuur beschikbaar is waarop je je kunt baseren.
Termen als bijvoorbeeld ‘negroïd’ of ‘blacks’, worden nog geregeld gebruikt in Amerikaanse onderzoeken, maar gebruiken we niet in het Nederlands.
- Mensen zijn meer dan hun aandoening(en). Gebruik daarom bijvoeglijke naamwoorden als je 1 van de kenmerken van een persoon omschrijft.
- Niet: ‘de diabeet’, ‘de transgender’
- Wel: ‘persoon met diabetes’, ‘een transgender persoon’
- Niet: ‘Hoe betrekken we mensen met een andere culturele achtergrond?’ Door het ontbreken van een vergelijkingscategorie wordt in deze zin bevestigd dat de ene cultuur de norm is, en de andere culturen afwijken.
- Wel: ‘Hoe betrekken we mensen met diverse culturele achtergronden?’
Tips voor genderinclusieve teksten
- ‘partner’ in plaats van ‘echtgenote’
- ‘zwangere’ in plaats van ‘zwangere vrouw’
- ‘doktersassistent’ of ‘praktijkondersteuner’ in plaats van ‘doktersassistente’
Om te voorkomen dat je moet schrijven over hem, haar, diens, kun je kiezen om de meervoudsvorm te gebruiken.
- Niet: De huisarts informeert zijn of haar patiënten.
- Wel: Huisartsen informeren hun patiënten.
- Niet: De POH meet de bloeddruk van haar patiënt.
- Wel: De POH meet de bloeddruk van de patiënt.
Bijvoorbeeld: De patiënt benoemt de klachten. Ook laat die de wonden zien.
Als je genderbevestigende voornaamwoorden wilt vermijden, kun je ook kiezen voor directieve formuleringen. Bijvoorbeeld:
- ‘Overleg met de patiënt.’
- ‘Schrijf medicatie voor.’
- Wel: Huisartsen en praktijkondersteuners
- Niet: ‘De huisarts begroet zijn of haar patiënten vriendelijk.’: omslachtig taalgebruik
- Niet: ‘Zij [de praktijkondersteuner] meet de bloeddruk.’: excluderend taalgebruik
Oplossingen
- Meervoud gebruiken
- Huisartsen begroeten hun patiënten vriendelijk.’
- Praktijkassistenten kunnen de EAI-metingen uitvoeren.
- Directieve taal gebruiken
- Wees vriendelijk tegen de patiënt.
- Inclusieve taal gebruiken
- De praktijkondersteuner meet de bloeddruk.
- De praktijkassistent vraagt een herhaalrecept aan.
Oplossingen bij verwijzing naar eerdergenoemde persoon
De praktijkondersteuner meet de bloeddruk en zij doet dit al jaren op dezelfde manier.
- Weghalen persoonlijk voornaamwoord:
- praktijkondersteuner meet de bloeddruk al jaren op dezelfde manier.
- De praktijkondersteuner meet de bloeddruk en doet dit al jaren op dezelfde manier.
- De praktijkondersteuner meet, al jaren op dezelfde manier, de bloeddruk.
- Verwijzing naar bijvoorbeeld de praktijk van de medewerker:
- De praktijkondersteuner meet de bloeddruk, zoals het in deze praktijk al jaren op dezelfde manier gebeurt.
Gebruik ‘beste [voornaam en achternaam]’ in plaats van ‘beste meneer’ of ‘beste mevrouw’.
Aandacht voor etnische diversiteit
Voorbeeld: Mensen uit verschillende etnische groepen kunnen verschillend reageren op geneesmiddelen. De etnische achtergrond kan een aanwijzing zijn dat een patiënt een grotere kans heeft op een bepaalde genvariatie.
Andere, onderliggende factoren kunnen zijn:
- leefstijl
- sociaal-economische kenmerken
- opleidingsniveau
- religie
Termen die naar ras verwijzen en die wij niet gebruiken zijn: kaukasisch, mongoloïde en negroïde.
Terminologie op onderwerp
| Niet te gebruiken termen in NHG-producten | Te gebruiken termen | Toelichting | |
|---|---|---|---|
| A | Afkomst | Achtergrond | Niet: Turkse man, Nederlanders zonder migratieachtergrond Wel: Man met Turkse achtergrond, Turkse Nederlander, Turks-Nederlander, mensen zonder migratieachtergrond |
| Afro-Surinaams | Gebruik deze term in plaats van ‘Creools’. Zie Creools | ||
| Allochtonen 1e generatie | Migratieachtergrond | De term ‘allochtoon’ heeft een negatieve connotatie. Zie Migratieachtergrond | |
| Allochtonen 2e generatie | Tweede generatie migratieachtergrond | Zie Migratieachtergrond | |
| Autochtoon | Persoon zonder migratieachtergrond | Zie Migratieachtergrond | |
| B | Blank | Blank staat voor ‘rein’. Zie Huidskleur | |
| Bleek | Minder kleur | Bij veel huidtypen past de woordkeuze ‘bleek’ niet goed. Schrijf daarom ‘minder kleur in het gezicht’. | |
| C | Creools | Afro-Surinaams | Negatieve connotatie vanwege associatie met koloniale verleden |
| D | Donkere huidskleur | Zie Huidskleur | |
| E | Etniciteit | Etniciteit wordt omschreven als ‘een gedeelde afkomst, sociale achtergrond, cultuur, taal en/of traditie – al dan niet religieus – die leidt tot een gevoel van groepsidentiteit, die door meerdere generaties in stand wordt gehouden, maar ook over de generaties aan verandering onderhevig kan zijn.’ | |
| Etnische groep | |||
| Etnische minderheid | Gemarginaliseerde groep | ||
| G | Gender | Gebruik het woord gender als je het hebt over aspecten die binnen een bepaalde groep of cultuur gezien worden als mannelijk of vrouwelijk. | |
| Gendersensitieve zorg | Zorg rekening houdend met man-vrouwverschillen | ||
| H | Hindoestaans | Hindostaans | Indien het gaat om mensen met Surinaamse achtergrond met voorouders uit deze specifieke regio, gebruiken we de term Hindostaans. |
| Huidskleur | Benoem huidskleur alleen indien er medisch belang is. Indien wel relevant, gebruik dan de termen: ‘lichte huidskleur’, ‘donkere huidskleur’. | ||
| K | Kaukasisch | Aspecifieke term met negatieve connotatie Zie Ras | |
| L | Lichte huidskleur | Zie Huidskleur | |
| M | Migratieachtergrond | Term is van toepassing op mensen die zelf in het buitenland zijn geboren (eerste generatie), of ten minste 1 ouder hebben die in het buitenland is geboren (tweede generatie)(Bron: CBS). Iemand die in Nederland is geboren en van wie beide ouders ook in Nederland zijn geboren, maar van wie ten minste één van de grootouders in het buitenland is geboren, telt het CBS als een persoon met een Nederlandse achtergrond. Zie Etnische groep Zie Etnische minderheid | |
| N | Negroïde | Aspecifieke term met negatieve connotatie Zie Ras | |
| Niet-Westers | Aspecifieke term, de verschillen binnen zowel westerse als niet-westerse culturen zijn groot. Verder stelt WRR dat er aan deze termen een waardeoordeel kleeft. Zie Westers | ||
| R | Ras | Aspecifieke term met negatieve connotatie. Mensen kunnen niet op biologische gronden onderverdeeld worden in rassen. | |
| T | (een) Transgender | transgender persoon | |
| Transman | trans man | ||
| Transmens | trans mens | ||
| (een) Transseksueel | trans persoon | ||
| Transvrouw | trans vrouw | ||
| Tweede generatie migratieachtergrond | Gebruik deze term in plaats van allochtonen 2e generatie | ||
| W | Westers | Breed, vaag begrip (Japan en Nederland zijn bijvoorbeeld beide Westerse landen, maar verschillen van taal, cultuur en genetisch profiel). Wees zo specifiek mogelijk of spreek juist meer in algemeenheden, bijvoorbeeld: ‘in sommige culturen’. | |
| Wit wegtrekken | Minder kleur | De omschrijving ‘wit wegtrekken’ past bij sommige huidtypen niet goed. Schrijf daarom ‘minder kleur in het gezicht’. |
Feedback is welkom
Je suggesties, vragen en reacties kun je e-mailen naar contactcentrum@nhg.org.
De schrijfwijzer is bestuurlijk vastgesteld
Deze schrijfwijzer is tot stand gekomen met betrokkenheid van alle NHG-afdelingen. Daarnaast heeft een externe consultatieronde plaatsgevonden bij Pharos, landelijk expertisecentrum gezondheidsverschillen en de NHG-werkgroep Diversiteit en Global Health in de huisartsgeneeskunde.
Opdrachtgever
Dit standpunt is opgesteld in opdracht van Jip de Jong, clusterhoofd Kwaliteit, beleid en implementatie.
Projectgroep
- Ellen Olbers, eindredacteur NHG E-learning / Webredacteur H&W
- Janneke Veeze, beleidsmedewerker programma Kwaliteit, beleid en implementatie
- Hanneke Stam, wetenschappelijk medewerker programma Richtlijnenontwikkeling en wetenschap
- Meike Bakker-Mutsaerts, wetenschappelijk medewerker programma Richtlijnenontwikkeling en wetenschap
Totstandkoming
De schrijfwijzer is gebaseerd op een eerder opgestelde richtlijn van Eldine Oosterberg (oud NHG- medewerker en huisarts) en aangevuld met informatie uit meerdere wetenschappelijke artikelen en schrijfwijzers. Naast een uitgebreide NHG-brede interne commentaarronde is de Inclusieve schrijfwijzer voorgelegd aan huisartsen en andere professionals werkzaam bij onder andere Pharos, landelijke expertisecentrum gezondheidsverschillen, en de NHG-werkgroep DIGH (Diversiteit en Global Health). Ook zij hebben bruikbare feedback geleverd.
Accordering
Na akkoord van clusterhoofden Kwaliteit, Beleid en implementatie en Communicatie en Contact, is de schrijfwijzer vastgesteld in de Raad van bestuur en gepubliceerd.
Beheer en borging
De schrijfwijzer zal na vaststelling beheerd en onderhouden worden binnen het cluster Contact en Communicatie, in samenwerking met de programma’s Richtlijnontwikkeling en wetenschap en Kwaliteit, beleid en implementatie. Ten minste jaarlijks wordt de schrijfwijzer geactualiseerd waar nodig, en relevante tussentijdse wijzigingen worden continue doorgevoerd.